Datça Badem Nedir? Datça Bademin Faydaları Nelerdir?

Datça Badem Nedir?

Datça yarımadasında toplamda 13.000 dekar datça badem bahçesi bulunmaktadır. Bu da aşağı yukarı 450.000 kadar badem ağacına eşittir. Bu kadar ağaçtan da aşağı yukarı 2000 ton badem elde edilir. Tüm Türkiye’de yaklaşık 20.000 ton badem üretildiğine göre, ülkenin badem üretiminin yaklaşık %10’u Datça’da gerçekleşmektedir. Datça Türkiye’nin en önde gelen badem bölgesidir.

Bu, Türkiye için önemli bir üretim olmasına karşın, dünya üretimine ve arzın %80’ini tek başına üreten ABD/Kaliforniya ile karşılaştırıldığında çok ufak bir üretimdir. Kaliforniya’da yaklaşık 5 milyon dekar badem bahçesinde 1 milyon tona yakın badem üretilir.

Datça Bademin Özellikleri Nelerdir?

Datça bademlerinin farkı tonajı değil bu yazının konusu olan nitelikleridir. Bademleri diyoruz çünkü Datça’da dünyanın hiçbir yerinde olmayan bir yerel badem çeşitliliği vardır. Meyve Mirası Çalışma Grubunun 2007 yılında başlayarak Muğla’da yürüttüğü çalışmalarda birçok yerel meyve türü kayıt altına alınmış, bu çalışmaların Datça ayağında da yarımadadaki hepsi yerli olan badem türleri tespit edilmiştir. Bu çalışma Datça bademleri üzerine yapılan en ciddi ve kapsamlı çalışma olmuş, sonucunda 97 tür badem tespit edilmiştir. Bu tespitler bahçe bahçe, köy köy dolaşarak yapılmış özellikle sayın Elizabeth Tüzün’ün çok büyük katkılarıyla gerçekleşmiştir.

Bu çalışmadan sonra 2012 yılına geldiğimizde, Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden Damla Kaptan tarafından hazırlanan ‘’Datça Bademlerinin Genetik Çeşitliliği’’ adlı tez çalışmasıyla daha önce tespit edilmiş olan 97 türün bazılarının aynı olduğu tespit edilmiş ve sonuçta 82 özgün tür kesin olarak belirlenmiştir. Yani bugün bilimsel kesinlikle söyleyebiliriz ki, Datça’da tespit edilebilmiş 82 çeşit badem türü vardır.

Neden Datça Badem Tercih Etmeliyiz?

Datça badem’de olan bu çeşitlilik ve zenginlik inanılmazdır. Örnek vermek gerekirse 5 milyon dekar badem plantasyonunun bulunduğu Amerika’da toplamda 30 küsur tür bulunmakta. Bir tarafta 13 bin dekarlık Datça badem, diğer tarafta devasa Kaliforniya bademlikleri. Ama tür çeşitliliği olarak Datça’nın yanına bile yaklaşmıyor.

Bu çeşitliliğin iki türlü faydası var; birincisi ziraat anlamında, ikincisi ise tüketici açısından. Ziraat anlamında, tarım zararlıların en az çoğalabildiği, hastalıkların en az yayılabildiği ve türlerin dayanıklılığının en üst seviyede olduğu bir tarım şeklini görürüz. Her bir badem türü farklı fizyolojiye sahip olduğundan tek bir hastalık veya zararlıya teslim olmazlar. Birkaç tür zarar görür ama diğerleri kendini kurtarır. Veya farklı çiçek açma dönemlerinden ötürü bazı türler kötü hava şartlarından etkilenirken diğerleri etkilenmeden bol ürün verirler. Tüketiciler ise birbirinden lezzetli onlarca türü satın alma şansına sahip olurlar. Kimisinin çağlasını, kimisinin taze bademini, kimisinin de kuru bademini deneyip, beğenerek alırlar.

Bu Kadar Datça Badem Türü Nasıl Ortaya Çıktı?

Öncelikle bu türlerin hepsinin yerli, Datça’ya özgün türler olduklarının altını çizmek lazım. Yani dışarıdan onlarca tür Datça’ya getirilmiş ve dikilmiş değildir. Bunların hepsi yıllar içerisinde, birbiriyle tozlanarak yeni türlerin ortaya çıkmasına sebep olmuş ve sonuçta her biri yarımadanın iklimine, toprağına uyum sağlamış güçlü, lezzetli, verimli türler ortaya çıkmıştır.

Yeni bir tür ortaya çıktığında eğer farklı bir özelliği varsa, mesela, diğerlerinden daha çok mahsul veriyorsa, veya diğerlerinden daha iri bademi varsa, veya daha erkenciyse ya da daha dayanıklıysa onu keşfeden çiftçi hemen ona bir isim vermiş, yani bir yerde onu tescil etmiş. Mesela ‘’Karıncalı Payam’’ demiş, mesela ‘’Puf Payamı’’ demiş, mesela ‘’Ayvamandal Payamı’’ demiş. (Datçalılar bademe payam derler)
Bazen de öyle değişik ve değerli bir tür bulmuş ki ona ‘’Nurlu’’ demiş. İşte bunlar gibi 82 çeşit bademe 82 değişik isim vermişler. Tüm bu çeşitler de Datça’yı dünyada eşi benzeri olmayan bir badem diyarı yapmış.

Datça’nın Benzersiz Susuz Badem Tarımı

Datça’da türlerin çeşitliliğine değindik, ama en az onun kadar önemli Datça’yı dünyanın geri kalan badem bölgelerinden benzersiz kılan bir yanı daha var. Datça’da bademler hiç su verilmeden susuz yetiştirilir. Yılın 4 ayı tek damla yağmur yağmayan yarı kurak bir iklimde hiç su vermeden yetiştirirler. Yüzyıllardır kadim susuz tarım yöntemlerini uygulayan ve çok iyi bilen Datçalı çiftçiler, badem ağaçlarını ilk dikildiği zamandan itibaren susuz yetişmeye terbiye ederler ve uyguladıkları tarım teknikleriyle de başarılı şekilde yetiştirirler.

Bugün tüm dünyada, iklim değişiklikleri ve artan nüfus sebebiyle, su kaynakları hızla tükenirken, biliminsanları ve ziraat mühendisleri daha az su kullanarak ürün yetiştirmenin çarelerini aramaktadırlar. Mesela aynı iklim özelliklerin sahip Kaliforniya’da milyonlarca dolarlık bütçelerle çiftçilere susuz tarımın teknikleri anlatılmaya çalışılmakta, bu konuda çok sayıda eğitimler verilmekte ve susuz tarım teşvik edilmektedir. Ancak yine de çiftçiler yoğun sulu tarımdan kolay kolay vazgeçmemektedirler.

Şöyle bir örnek verelim, eğer Datça’da Kaliforniya’da olduğu gibi sulu badem tarımı yapılmış olsaydı ağaç başına yıllık 2 ton su verilecekti. Tarımda çokça meydana gelen su kayıplarıyla birlikte bu, en az 1.5 milyon metreküplük bir su tüketimi olacaktı. Yani neredeyse Datça nüfusunun yıllık su tüketimine eşit bir su harcanması gerekecekti.

Datça badem yetiştiricileri, tüm dünyaya örnek olacak şekilde, yeraltı sularını hiç kullanmadan, sürdürülebilir, benzersiz bir bölge tarımı uygulamaktadırlar. Bu sayede, sadece kısıtlı yeraltı sularını korumakla kalmayıp, yoğun mineralli (Datça’da özellikle çok kireçli) yeraltı suları kullanılmadığından, topakların verimliliğini de korumaktadırlar.

Datça Badem’in Lezzeti Nereden Geliyor?

Datça’daki 82 badem türü de erkencidir ve Datça iklimine tamamıyla uyum sağlamıştır. Bazı türler Aralık ayında çok erken çiçek açmaya başlarlar diğerleri de en geç Şubat ortasına kadar açarlar. Bu sayede ağaçlar, en çok su ve besine ihtiyaç duydukları badem tanelerinin gelişimi döneminde bahar yağmurlarından faydalanırlar. Hazirana geldiğimizde, yağmurlar kesildiğinde datça badem tanelerinin %90’ı oluşumunu tamamlamış olur.

Dünyanın geri kalan bölgelerindeki türler genellikle Mart sonrasında çiçek açarlar ve yaz boyu sulamaya ihtiyaç duyarlar. Datça bademleri Datça dışında yetiştirildiklerinde verim vermezler, çünkü erkenci karakterleri sebebiyle çiçekleri dona yakalanırlar. Yani tamamen Datça’ya uyum sağlamış yerel türlerdir.

Ağaçlar yaz döneminde yeraltındaki su ve nemi çok derin kökleri ve çiftçilerin bu nemi korumak için uyguladıkları yöntemler sayesinde kullanır ve gelişimlerine devam ederler. Bir sonraki senenin meyve dallarını ve gözlerini oluştururlar.

Tertemiz yağmur suları havada geçirdikleri sürede kazandıkları azotla yüklüdürler. Böylece ağaçlar için sadece su değil aynı zamanda en temiz ve zengin gübre deposudurlar. Datça bademleri doğanın sunduğu bu en temiz su ve gübre ile beslenirler. Öte taraftan, sulu tarımda yetişen ağaçlar derine kök atmazlar, sulamayla birlikte verilen gübreye bağımlıdırlar. Sürekli suni gübre ve toprağı verimsizleştiren yeraltı sularıyla beslenirler.

Susuz tarımla yetişen ağaçlar derin kök attıkları için toprağı 3-4 kat daha fazla kullanırlar. 15 metre derinliklere kadar topraktaki besinlerden faydalanırlar. Mesela, 1 dönümlük tarlayı 5 dönüm gibi kullanırlar. Böylece çok daha zengin mineral ve besinleri alabilirler. Suni gübre ile asla verilemeyecek çeşitte besin, enzim ve minerallere ulaşırlar.

Böylece, tertemiz azot yüklü yağmur suları ve derin kökler sayesinde çok zengin mineral ve besinlerle büyüyen Datça bademleri tüm dünyaya nam salmış lezzetlerini kazanırlar. 82 çeşidin de birbirinden farklı tatları, besin değerleri ve şekilleri vardır.

Nurlu Badem Neden Özel ve Değerli?

Tüm dünyada badem fiyatları bademin iriliğine ve lezzetine göre belirlenir. Dünya badem üretiminin %80’ini gerçekleştiren Amerikalılar bu konuda bir ölçek geliştirmişlerdir. Bir onsa (yaklaşık 28 gram) düşen badem sayısına göre iriliği belirlerler. Amerikalıların en iri bademi 1 onsda 18-20 adet aralığındadır. Yani 20 adet badem 28 gram çeker. Nurlu badem ise şu anda dünyanın bilinen en iri bademi olarak, 1 onsda 13-16 adet arasında çekmektedir. Bu fark az değil neredeyse %30-40’lara varan bir irilik ve ağırlık farkıdır. İriliğinin dünya çapında olmasının dışında daha önce belirttiğimiz Datça’nın susuz tarımı sayesinde eşsiz bir lezzete de sahiptir. Tüm bunlar Nurlu bademin değerini belirler ve arttırır.

Datça bademleri ve Nurlu badem, diğer bademlerden daha yüksek fiyata alıcı bulmaktadır. Bunun sebebi tamamen tüketicinin talebinden kaynaklanmaktadır Yıllar içerisinde halk, pazarlarda, tezgahlarda Datça bademini gördüğü anda talep etmiş bu da zaten kısıtlı olan arz yüzünden fiyatları farklı kılmıştır.

Yani Datça bademi bu değerini reklam kampanyalarıyla ya da devlet desteğiyle değil, bileğinin hakkıyla, tüketicinin tercihiyle kazanmıştır. Bu da boşuna olmamış, lezzeti, besin değeri, hiçbir ilaç atılmamış tertemiz içeriği ve Nurlu gibi bazı türlerinin olağanüstü boyutları sayesinde bu değerine ulaşmıştır.

Neden Datça Badem?

Sonuç olarak, Datça yarımadasındaki badem tarımı, gerek ziraat teknikleri, gerek tür çeşitliliği, gerek doğal kaynakların korunması ve diğerlerinden öne çıkan dünya çapındaki özel türleriyle dünyada eşi benzeri olmayan bir örnektir. Bu özellikleri daha çok tanıtılmalı ve korunmalıdır.

Bu kadar zengin tür çeşitliliğine ve benzersiz üretim şekline rağmen, bugüne kadar Datça bademleri hakkında çok az çalışma yapılmıştır. Halbuki besin değerleri, türlerin fizyolojik özellikler vs. gibi birçok konuda daha detaylı araştırmalar yapılması gerekmektedir.

Datçalılar bademleriyle ve onları binbir zorluklarla yetiştiren, kadim bilgilerle dolu, çiftçileriyle gurur duymalıdırlar. Dünyanın birçok bölgesinde tarım ve turizm birbirine rakip değil, birbirini destekler şekilde gelişmektedir. Badem tarımı Datça’nın bir şansı ve en önemli turizm potansiyelidir. Lütfen ağaçlarımızı koruyalım ve gözümüz gibi bakalım. Özellikle dışarıdan gelip arazi satın alan yerleşimciler ağaçları başıboş bırakmamalı onlara sahip çıkmalıdır. Yardım istediklerinde yanı başlarındaki çiftçiler seve seve yardım edeceklerdir.

Uzun zamandır Datça bademleri hakkında bir yazı düşünüyordum, yaklaşan Badem Çiçeği Festivali vesile oldu. Mümkün olduğunca kısa tutmaya çalıştım ama daha kısa da anlamı olmayacaktı. Okuduğunuz için teşekkür ederim.

Sorularınızı ve merak ettiklerinizi yorum kısmından bizlere iletebilirsiniz.

Blog sayfamıza dönerek diğer yazılarımıza göz atabilirsiniz: Blog – Balcı Gökmen

Tüm laboratuvar analizleri yapılmış, Tarım Bakanlığı Onaylı ürünlerimizden satın almak için sitemizi mutlaka ziyaret edin: www.balcigokmen.com

Datça Badem ürünlerimizden satın almak için: www.balcigokmen.com/badem

Biz Kimiz; Hakkımızda – Sertifikalarımız

Bizimle bu bilgileri paylaşan Yasin KOLAŞİN‘e teşekkür ederiz.